MARIA RITTER
(1899 -1976)

Artystyczne pokłosie Marii Ritterówny to wiele setek, a nawet i tysięcy prac, biorąc pod uwagę wielokrotne wersje tego samego tematu w szkicownikach i na miniaturowych kartonikach, wykonywane w celu odnalezienia najwłaściwszej kompozycji, najlepszego ikonograficznego ujęcia: obrazy olejne, akwarele, gwasze, grafiki, rysunki, kolaże, rzeźby, malowidła ścienne.
Kariera malarska artystki przypada na prawie pięćdziesiąt lat XX w., kiedy pojawiło się wiele kierunków i prądów w sztuce, podkreślających potrzebę indywidualizacji, akcentowania niezależności twórczej i nowatorstwa.

Mimo zainteresowania najnowszymi tendencjami artystycznymi Maria Ritter zawsze dystansowała się nieco od skrajnej awangardy. W jej pracach z lat 20. XX w. widoczne są wyraźne odniesienia do dziewiętnastowiecznego realizmu i naturalizmu oraz nawiązania do twórczości profesorów akademickich (np. obraz W kawiarni nieodparcie kojarzy się z malarstwem Wojciecha Weissa). Wówczas powstały liczne portrety, szczególnie wiele podobizn dziecięcych, zapewne nie bez wpływu Bolesława Barbackiego, mistrza tego gatunku. Zarówno te portrety, jak i martwe natury z tego okresu precyzyjnie naśladowały rzeczywistość.

W latach 30. XX w. wśród obrazów Marii Ritter pojawiło się więcej pejzaży – widoków Nowego Sącza, Sądecczyzny i Podhala, a także miejsc odleglejszych, malowanych w czasie pobytu nad morzem i podczas zagranicznych wojaży. Po akademickim realizmie artystka nawiązała do postimpresjonizmu i koloryzmu – jej paleta barwna, początkowo nieco przygaszona i stosunkowo ciemna, uległa rozświetleniu, bryłowate formy stopniowo zaczęły ustępować bardziej wydłużonym, a powierzchnia malarska dzielona była na segmenty płaszczyznowe i kolorystyczne. Martwe natury przestały być malowane z zamiarem najdokładniejszego odtwarzania realnego układu obiektów, pojawiło się syntetyzowanie przedmiotów do geometrycznych form oraz zdecydowane podziały i dekoracyjność – artystkę wyraźnie zafascynowały niektóre osiągnięcia awangardy, zaobserwowane w Paryżu.
Z kolei doświadczenia włoskie, zetknięcie z najlepszymi dziełami sztuki renesansowej, miały wpływ na sięgnięcie do tematyki religijnej. Bardzo często w obrazach sakralnych artystki pojawiała się też specyficzna idealizacja, nawiązująca do stylistyki wczesnośredniowiecznej i bizantyńskiej. Ta twórczość była pewnego rodzaju antidotum na wymagane od artystów w latach 40. i 50. XX w. dzieła gloryfikujące trud robotniczo-chłopski. Obok prac powstających zgodnie z wymogami socrealizmu, którym uległa większość artystów stowarzyszonych w organizacjach związkowych, Maria Ritter nadal tworzyła dzieła w manierze wypracowanej w latach 30. XX w., dodając zapożyczenia z najlepszych wzorów sztuki dawnej.

W latach 60. i 70. XX w. powstały najsłynniejsze obrazy artystki o przemyślanych kompozycjach i kolorystyce (m.in. Amazonka, Harmonista, Arlekin z gitarą, akty, pejzaże “konstrukcyjne”). Dzieła te charakteryzuje coraz bardziej ograniczana gama barw, często stonowanych, wręcz monochromatycznych oraz daleko posunięte syntetyzowanie uproszczonych, stylizowanych form.
Maria Ritter tworzyła dzieła o dużej skali, szczególnie realizując własne projekty do wystroju i wyposażenia kościołów (polichromie, obrazy ołtarzowe). Jednocześnie była też mistrzynią miniatury, malując na niewielkich kartonikach i deseczkach sceny religijne i rodzajowe oraz portrety. Poszukiwała nowych technik malarskich do urozmaicenia faktury obrazu i osiągnięcia interesującego wyrazu dzieła. Oprócz niezliczonej ilości szkiców i rysunków, które były przede wszystkim sposobem szybkiego notowania pomysłów, artystka wykonywała też grafiki, kolaże i rzeźby. Niewątpliwie nie bez powodu nazwana została sądecką kapłanką sztuki.

/Maria Marcinowska/

Na zdjęciach: obrazy Marii Ritter ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu

Daty z życia Marii Ritter

11 X 1899 W Nowym Sączu urodziła się Maria Ritter jako czwarta córka Feliksa Rittera i Anny z Wiśniewskich (później urodził się jeszcze młodszy brat czterech sióstr).

1919-1920 Po ukończeniu szkoły powszechnej i Gimnazjum Żeńskiego w Nowym Sączu przez dwa lata pracowała jako nauczycielka w Ciechocinku.

1921-1927 Studiowała w Krakowie: filozofię ścisłą i historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (dwa lata) oraz malarstwo sztalugowe u Wojciecha Weissa, grafikę u Jana Wojnarskiego, rzeźbę u Xawerego Dunikowskiego i techniki ścienne u Jana Hoplińskiego w Akademii Sztuk Pięknych (pięć lat).

1924/1925 Podczas prywatnego wyjazdu do Francji w towarzystwie Bolesława Barbackiego (powinowatego Marii) artystka studiowała w Paryżu u Fernanda Légera i Othona Friesza. Utrzymywała wówczas kontakty z awangardową grupą polskich stypendystów filii krakowskiej ASP w Paryżu, prowadzonej przez Józefa Pankiewicza. Kopiowała w Luwrze dzieła wielkich mistrzów: Rembrandta (Autoportret, Henrikje), Leonarda da Vinci (Św. Jan Chrzciciel), Velasquez’a (Infantka Małgorzata), Watteau (La Finette) i Reynolds’a (Portret dziecka), poznając najlepsze wzory sztuki holenderskiej, włoskiej, hiszpańskiej, francuskiej i angielskiej.

1926 Wzięła udział w wystawie “Niezależni” młodych awangardowych indywidualistów w Krakowie (pierwszy pokaz prac artystki).

1927 Została członkiem umiarkowanego krakowskiego stowarzyszenia “Zwornik”, które skupiało głównie kolorystów oraz artystów tworzących w duchu postimpresjonizmu (ugrupowanie działało do 1939 r.)

1934 Tego roku podziwiała dzieła sztuki i zgłębiała tajniki malarstwa ściennego we Włoszech.

lata 30. XX w. Odnawiała, projektowała i malowała polichromie w kościołach, m.in. pracowała w zespole Józefa Dutkiewicza przy restauracji wnętrza w Dębnie Podhalańskim, wykonywała malowidła na ścianach świątyń w Rzeszowie i w Łańcucie oraz w Paszynie koło Mogilna pod Nowym Sączem. Projektowała stacje Drogi Krzyżowej dla kościoła zdrojowego w Żegiestowie.

1939-1945 Działała w konspiracji, kolportowała nielegalną prasę i ulotki. Uczestniczyła z ramienia Rady Głównej Opiekuńczej w akcjach pomocy więźniom politycznym oraz Polakom wysiedlonym z ziem wschodnich. Współpracowała z Polskim Czerwonym Krzyżem i z Komitetem pomocy społecznej.

od 1945 Podjęła działalność społeczną na rzecz rodzinnego miasta. Organizowała Oddział Związku Polskich Artystów Plastyków i wiele lat była w jego Zarządzie oraz reprezentowała interesy tego stowarzyszenia. M.in. przedstawiała problemy nowosądeckiego środowiska twórczego podczas zjazdów w Warszawie i w Krakowie, wywalczyła decyzję o objęciu zakupami Ministerstwa Kultury i Sztuki prac artystów z odległych od stolicy ośrodków prowincjonalnych.

1948 Malowała polichromie we wnętrzach kościołów w Brzesku i w Tuchowie.

od 1949 Była radną Miejskiej Rady Narodowej w Nowym Sączu, członkiem Komisji Oświatowej oraz Komisji Ochrony Zabytków.

1950 Wstąpiła do Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju.

1955 Kierowała zespołem w składzie: Zbigniew Borowski, Czesław Elster i Ewa Harsdorf podczas odnawiania i częściowej rekonstrukcji fresków w sali posiedzeń nowosądeckiego ratusza.

1957 Wraz z kolegami z Oddziału ZPAP w Nowym Sączu doprowadziła do otwarcia Biura Wystaw Artystycznych w kamienicy przy ul Jagiellońskiej 34, osobiście dopilnowując remontu wnętrza na cele wystawiennicze. Ze Zbigniewem Borowskim ratowała osypujące się resztki polichromii, odnalezione w klasztorze jezuitów – przeniesione na płyty gipsowe ocalone fragmenty przekazane zostały do muzeum.

1958 Dekorowała ściany zakrystii kościoła św. Małgorzaty w Nowym Sączu wg własnego projektu powstałego w latach 1956-57.

1959 Realizowała polichromię w kościele parafialnym w Witkowicach koło Kęt.

1960 Ozdobiła polichromią kościół w Jakubkowicach.

1961 Zorganizowała jubileuszową, indywidualną wystawę malarstwa i rzeźby z okazji 35. rocznicy pracy twórczej (wystawa eksponowana w Nowym Sączu, Krakowie, Rzeszowie i Zakopanem). Zainicjowała założenie “Grupy Czterech” z Mieczysławem Bogaczykiem, Janem Dzieślewskim i Stanisławem Szafranem (wystawy tej grupy odbywały się w latach 1963 – 1971).

1964 Zaprojektowała i wykonała wiele prac dla kościołów na terenie Diecezji Tarnowskiej, m.in. obrazy Św. Urszula do Korzennej i Św. Antoni do Cikowic k. Bochni. Wykonała też płaskorzeźbę Pietá do kościoła w Grybowie.

1965 Namalowała dwa obrazy zasłonowe do ołtarza w kościele w Limanowej: Ofiarowanie i Koronacja oraz tryptyk Święta Rodzina do kaplicy szkolnej pw. św. Kazimierza w Nowym Sączu ze scenami Zwiastowanie i Ofiarowanie. Dla nowosądeckiej kaplicy szkolnej wykonała też obrazy Św. Kazimierz i Chrystus Nauczyciel.

1972/1973 Zrealizowała zamówienia na projekty i wykonanie stacji Męki Pańskiej do kościołów w Limanowej i w Biesiadkach. Opracowała też kilka wersji Stacji Drogi Krzyżowej z przeznaczeniem do wyposażenia kościołów w Kąclowej i Falkowej.

1973 Na zamówienie proboszcza kościoła w Rzepienniku wykonała feretron z wyobrażeniami Św. Franciszek/O. Maksymilian Kolbe. Namalowała też kopię obrazu ołtarzowego Przemienienie Pańskie dla kościoła pw. św. Małgorzaty w Nowym Sączu.

1974 Po ciężkim udarze, dotknięta prawostronnym paraliżem, niepogodzona z bezczynnością, szkicowała nieporadnie, opatrując te prace napisem “lewą ręką”.

25 III 1976 Zmarła w Nowym Sączu i została pochowana w rodzinnym grobowcu na miejskim cmentarzu komunalnym.

Biogram opracowany na podstawie dziennika artystki oraz tekstu “Maria Ritter” Marii Teresy Maszczak w publikacji “Galeria obrazów Marii Ritter i stare wnętrza mieszczańskie”, Nowy Sącz 1999