Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu w dniach 01.07.2020 do 31.12.2020 r. realizuje projekt pn. Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy – IV etap.
Zadanie jest kontynuacją działań realizowanych w latach 2015-2017 w ramach trzech etapów projektu „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy”, dofinansowanego przez MKiDN. Zakłada ono opracowanie zasobu archiwalnego dotyczącego poloników obejmujących zagadnienia związane z pograniczem sądecko-spiskim. W IV etapie pracą badawczą zostaną objęte kolekcje dotyczące 13 miast spiskich i starostwa spiskiego od II połowy XVI do I połowy XVIII w. Zostanie przygotowane opracowanie dokumentacyjne 82 archiwaliów zawierające: wstęp historyczny, spis poloników wraz z nagłówkami i przypisami historycznymi, przepisane z rękopisu dokumenty w j. łacińskim i staropolskim oraz tłumaczenia z łaciny na j. polski i z j. polskiego na j. słowacki. Całość uzupełni dołączony materiał fotograficzny pozyskany podczas poprzednich kwerend. Dodatkowo zostanie przygotowana plenerowa wystawa promująca projekt. Opracowanie i wystawa zostaną udostępnione online. Projekt będzie realizowany z partnerami słowackimi.
Organizatorzy:
„Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych”
Współorganizatorzy:
ĽUBOVNIANSKE MÚZEUM – HRAD V STAREJ ĽUBOVNI
Stowarzyszenie Obywatelskie MONS CASTRI – Towarzystwo Badań Historycznych i Archeologicznych Spisza z siedzibą w Hozelcu / Občianske združenie MONS CASTRI – spoločnosť pre historický a archeologický výskum Spiša so sídlom v Hozelci.
Wystawa planszowa promująca IV etap projektu „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy”
Miasteczko Galicyjskie
ul. Lwowska 226
Podcienia ratusza
Wystawa czynna od 21 września do 31 grudnia 2020 r.
W latach od 2015 do 2017 r. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu przeprowadziło trzy etapy działań związanych z projektem „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy”, w ramach dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programu: „Dziedzictwo kulturowe” – priorytet: „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” oraz Województwa Małopolskiego. Ich wynikiem było przebadanie dokumentów polskich znajdujących się w Archiwum, a następnie opracowanie i przetłumaczenie z języka łacińskiego na język polski materiału obejmującego 211 dokumentów z okresu od XVI do XVIII w. W 2020 r. rozpoczęto realizację kolejnego – IV etapu prac badawczych.
Głównym inicjatorem i realizatorem projektu było Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, a współorganizatorem Muzeum Lubowelskie – Zamek w Starej Lubowni. Muzeum od wielu lat w ramach swojej działalności prowadzi prace badawcze obejmujące zagadnienia dotyczące pogranicza polsko-słowackiego, które realizuje wspólnie z Muzeum Lubowelskim. Rezultatem wieloletniej współpracy między muzeami są wspólnie organizowane wydarzenia i działania dotyczące dziedzictwa historycznego i kulturowego Sądecczyzny oraz Spiszu, m.in.: projekty z funduszy unijnych i ministerialnych, wymiana wystaw czasowych, imprezy folklorystyczne i historyczne oraz wydawnictwa, a przede wszystkim wydawany przez muzea periodyk popularno-naukowy ”Zeszyty Sądecko-spiskie”, w którym publikowane są artykuły tematycznie związane z dziejami pogranicza sądecko-spiskiego. W 2017 r. do projektu dołączyło Muzeum Regionalne Spisza w Spiskiej Nowej Wsi.
Podczas kwerend pracą badawczą zostały objęte kolekcje wytworzone w obrębie 13 miast spiskich i starostwa spiskiego, które powstały w okresie od XV do XVIII w.
Działania podjęte w ramach dwóch pierwszych etapów zadania polegały na przebadaniu zasobu archiwalnego i wybraniu dokumentów w języku łacińskim z okresu od XVI do początku XVIII w. oraz ich tłumaczenie na język polski w celu przygotowania opracowania dokumentacyjnego obejmującego spis poloniców wraz z opisem zawierającym: proweniencję, datację, krótką charakterystykę źródeł i fotografie archiwaliów.
Podczas realizacji I etapu w 2015 r. wytypowano 150 dokumentów. Ich dobór w dużej mierze wynikał z faktu, że podjęte przez zespół prace kwerendalne stanowiły dopiero pierwsze poważne rozpoznanie materiału badawczego. Trudno było pierwotnie określić w pełni z jakiego typu dokumentami się zetkniemy i jaka będzie skala trudności w zakresie możliwość odczytania i tłumaczenia tekstów. W związku z tym w trakcie prac dobieraliśmy materiał końcowy pod kątem zaprezentowania przekroju zawartości zasobu poloniców znajdujących się w archiwum lewockim, wybierając najciekawsze archiwalia, które jednocześnie będzie można stosunkowo najszybciej i najłatwiej przetłumaczyć. Założyliśmy uzupełnienie rodzajowe obecnie zebranego i przetłumaczonego materiału w kolejnym roku w ramach kontynuacji projektu.
W ramach kwerend wybrano dokumenty z następujących kolekcji:
– z tzw. archiwum hrabiego Sasów Spiskich – dokumenty polskiej proweniencji, sygn. B II;
– z tzw. Varia: rozprawy sądowe na Zamku w Lubowli, dokumenty i okólniki polskich gubernatorów, kapitanów, wicekapitanów, ustanowionych 13 miast spiskich, sygn. D 8, dokumenty dotyczące podań 13 miast spiskich o wyzwolenie z płacenia kontrybucji zwanej poborem przede wszystkim w latach 1590-1630, sygn. D 9, potwierdzenie o zapłaceniu czynszów i innych opłat, podatków od 13 miast spiskich, sygn. D 11, potwierdzenie o zapłaceniu przez radnych 13 miast spiskich podatków do Polski, sygn. D 12, spór dotyczący wolnego handlu solą z Bochnią i Wieliczką, eksportu miedzi, żelaza, spiżu do Polski, z zastrzeżeniem prawa składu miasta Sącz, sygn. D 13, dokumenty dotyczące związków religii ewangelickiej i katolickiej, sygn. D 15;
– z Archiwum Miasta Lewocza – listy dotyczące kontaktów z Polską, sygn. XIV/1-51;
– ze Spiskiej Żupy – dokument sądowy, sygn. SZ 138/1703.
W 2015 r. w realizację projektu byli zaangażowani: Bartłomiej Czech i Beata Wierzbicka (koordynator projektu) – pracownicy merytoryczni Działu Historyczno-Archeologicznego z Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu – odpowiedzialni za kwerendy, wykonanie fotografii, wybór i opracowanie materiału, prof. dr hab. Tadeusz Trajdos i mgr Piotr Żarnowski – prowadzący konsultacje merytoryczne, dr Piotr Wierzbicki – odpowiedzialny za opracowanie dokumentów oraz dr hab. Ewa Danowska i dr Piotr Łopatkiewicz, którzy przygotowali recenzję opracowania.
W ramach realizacji II etapu projektu w 2016 r. zostało wytypowanych 45 dokumentów archiwalnych z zespołów: Varia, w którym znajdują się zarządzenia starostów, zarządców, powinności miast spiskich na rzecz zamku lubowelskiego, materiały dotyczące Lubomirskich i Henryka Brühla oraz Archiwum Miasta Lewocza (Magistrát Mesta Levoča 1302‒1922) ‒ inaczej Miejskie Archiwum (Okresny Archiv), oznaczonego skrótem MML, gdzie znaleziono dużą grupę dokumentów odnoszących się do kontaktów miast spiskich z Polską oraz Spiską Kapitułą. Opracowywany materiał obejmuje okres od XVI w. do czasów panowania ostatnich Jagiellonów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta oraz trzech pierwszych królów elekcyjnych Henryka Walezego, Stefana Batorego i początków rządów Zygmunta III Wazy. Jest to zestaw archiwaliów odzwierciedlający wpływ na ten obszar korony polskiej i jej władców w okresie świetności Rzeczpospolitej.
Uczestnicy projektu w 2016 r.: koordynator projektu – Beta Wierzbicka, prowadzący kwerendy – Beata Wierzbicka, dr Piotr Wierzbicki i mgr Bartłomiej Czech, opracowanie dokumentacyjne: spis poloników, opis zawierający proweniencję, datację, krótką charakterystykę źródeł – Beata Wierzbicka i dr Piotr Wierzbicki, tłumaczenia z języka łacińskiego – mgr Małgorzata Biernacka i mgr Robert Sochań, konsultanci i recenzenci – dr hab. Ewa Danowska PAU Kraków i mgr Piotr Żarnowski, zdjęcia – Beata Wierzbicka i Bartłomiej Czech.
Trzeci etap projektu polegał na opracowaniu zasobów archiwum lewockiego pod kątem archiwaliów sądeckich. Działania objęły: przygotowanie wstępu naukowego, przepisanie z rękopisu pełnej treści 16 wybranych dokumentów wraz z ich tłumaczeniem z łaciny na język polski oraz wykonanie przypisów tekstowych i naukowych. Dokumenty zostały wybrane z zespołu pod nazwą: Archiwum Miasta Lewocza. Całość publikacji pn. „Wybrane Sandecjana w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy – opracowanie ze wstępem naukowym”, uzupełnił materiał fotograficzny opracowanych archiwaliów. Założeniem projektu było odnalezienie nowych, mało znanych dokumentów sądeckich, na które natrafiono w dziale XIV pod sygnaturą MML XIV/16. Daty graniczne archiwaliów to lata od 1529 do 1600 r. Część dokumentów to korespondencja pomiędzy miastami polskimi a Lewoczą. Głównie są to miasta przygraniczne takie jak: Nowy Sącz, Stary Sącz, Nowy Targ, Muszyna, Żywiec, Lubowla, ale także odleglejsze ośrodki, np. Kraków. Zbiór zawiera listy mieszczan i rad miejskich, a także starostów, m.in. z rodu Lubomirskich. Dokumenty dotyczą wzajemnych relacji pomiędzy Nowym Sączem, Sądecczyzną a Spiszem, w tym także starostwem spiskim, miastami spiskimi, głównie Lubowlą, Lewoczą i Kapitułą Spiską. Poruszają zagadnienia gospodarcze, społeczne i polityczne.
W związku z realizacją zadania w partnerstwie z Muzeum w Starej Lubowli i Muzeum Regionalnym Spiszu w Spiskiej Nowej Wsi, pojawiło się również tłumaczenie na język słowacki, a w celu szerszego dostępu abstrakt w języku angielskim.
Uczestnicy projektu w 2017 r.: koordynator projektu – mgr Beata Wierzbicka, prowadzący kwerendy – mgr Beata Wierzbicka, dr Piotr Wierzbicki i mgr Bartłomiej Czech, przygotowanie tekstów do tłumaczenia, opracowanie wstępu, przypisów i not katalogowych – dr Piotr Wierzbicki i Beata Wierzbicka, tłumaczenia z języka łacińskiego – dr Katarzyna Gara i mgr Robert Sochań, tłumaczenia na język słowacki – mgr Miroslav Stevik i mgr Zuzanna Pavlisowa Phd., tłumaczenia na język angielski – mgr Małgorzata Walczak, Konsultacje merytoryczne i językowe – prof. dr hab. Ryszard Grzesik UAM, konsultanci i recenzenci – dr hab. Ewa Danowska PAU Kraków, ks. prof. dr hab. Józef Marecki UPJP II, mgr Miroslav Stevik i mgr Piotr Żarnowski, zdjęcia – Piotr Droździk, Beata Wierzbicka i Bartłomiej Czech.
Polonica znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy zaliczają się do polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Zbiór dokumentów i archiwaliów znajdujący się w zasobie tego archiwum stanowi cenne źródło do historii Polski, Sądecczyzny i Spiszu, które wciąż nie jest w pełni przebadane przez historyków,zarówno polskich, jak i słowackich. Działania realizowane w ramach projektu mają na celu zabezpieczenie tej dokumentacji dla przyszłych pokoleń polskich badaczy, którzy będą mogli podjąć w swych pracach nowe wątki polskiej historii, w tym także regionalnej, dotyczące Sądecczyzny i Spiszu oraz zagranicznej poszerzone o zagadnienia społeczne i gospodarcze.
W wyniku realizacji projektu w latach 2015 i 2016 powstały dwa opracowania historyczne z opisami katalogowymi i tłumaczeniami z łaciny, łącznie 195 dokumentów wraz z dołączonymi do nich zdjęciami archiwaliów, a w 2017 r. wydawnictwo „Wybrane sandecjana w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy. Opracowanie ze wstępem naukowym”. W sumie opracowano, przetłumaczono i opatrzono notami katalogowymi, a także sfotografowano 211 dokumentów, z czego 16 (Sandecjanów) poddano edycji źródłowej i dodatkowo przetłumaczono na język słowacki i angielski. W ramach prac badawczych przejrzano 111 sygnatur archiwalnych w trzech zespołach ze szczególnym uwzględnieniem Zespołu Archiwum Miasta Lewocza – dział XIV.
