Zapraszamy do oglądania wystawy planszowej promującej IV etap projektu „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy”.
Miasteczko Galicyjskie
ul. Lwowska 226
Podcienia ratusza
Wystawa czynna od 21 września do 31 stycznia 2021 r.
Projekt „Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych”.
Beata Wierzbicka – „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy – IV etap”
W latach od 2015 do 2017 r. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu przeprowadziło trzy etapy działań związanych z projektem „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy” w ramach dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programu: „Dziedzictwo kulturowe” – priorytet: „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” oraz Województwa Małopolskiego. W 2020 r. od lipca do grudnia zaplanowano realizację kolejnego – IV etapu prac badawczych. W poprzednich latach ich wynikiem było przebadanie dokumentów polskich znajdujących się w Archiwum, a następnie opracowanie i przetłumaczenie z języka łacińskiego na język polski materiału obejmującego 211 dokumentów z okresu od XVI do XVIII w.[1]
Głównym inicjatorem i realizatorem projektu jest Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, a współorganizatorem Muzeum Lubowelskie – Zamek w Starej Lubowni. Muzeum od wielu lat w ramach swojej działalności prowadzi prace badawcze obejmujące zagadnienia dotyczące pogranicza polsko-słowackiego, które realizuje wspólnie z Muzeum Lubowelskim. Rezultatem wieloletniej współpracy między muzeami są wspólnie organizowane wydarzenia i działania dotyczące dziedzictwa historycznego i kulturowego Sądecczyzny oraz Spiszu, m.in.: projekty z funduszy unijnych i ministerialnych, wymiana wystaw czasowych, imprezy folklorystyczne i historyczne, wydawnictwa oraz wydawany przez muzea periodyk popularno-naukowy ”Zeszyty Sądecko-Spiskie”, w którym publikowane są artykuły tematycznie związane z dziejami pogranicza sądecko-spiskiego. W 2017 r. do projektu dołączyło Muzeum Regionalne Spisza w Spiskiej Nowej Wsi, a w 2020 r. Towarzystwo dla Badań Historycznych i Archeologicznych Spisza MONS CASTRI w Hozelcu.
Podczas kwerend prowadzonych w Archiwum w Lewoczy pracą badawczą zostały objęte kolekcje wytworzone w obrębie 13 miast spiskich i starostwa spiskiego, które powstały w okresie od XVI do XVIII w. Działania podjęte w ramach realizacji dwóch pierwszych etapów polegały na przebadaniu zasobu archiwalnego i wybraniu dokumentów w języku łacińskim oraz ich tłumaczenie na język polski w celu przygotowania opracowań dokumentacyjnych obejmujących spis poloniców wraz z opisem zawierającym: proweniencję, datację, krótką charakterystykę źródeł i fotografie archiwaliów.
W trzecim etapie zespół badawczy skupił się na poszukiwaniu i opracowaniu archiwaliów sądeckich. Działania objęły: przygotowanie wstępu naukowego, przepisanie z rękopisu pełnej treści 16 wybranych dokumentów wraz z ich tłumaczeniem z łaciny na język polski oraz wykonanie przypisów tekstowych i naukowych. Dokumenty zostały wybrane z zespołu pod nazwą: Archiwum Miasta Lewocza. Całość publikacji pn. „Wybrane Sandecjana w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy – opracowanie ze wstępem naukowym”, uzupełnił materiał fotograficzny opracowanych archiwaliów. Założeniem projektu było odnalezienie nowych, mało znanych dokumentów sądeckich. Do opracowania wybrano archiwalia z działu XIV oznaczone sygnaturą MML XIV/16, obejmujące okres od 1529 do 1600 r. Część dokumentów to korespondencja pomiędzy miastami polskimi a Lewoczą. Głównie są to miasta przygraniczne: Nowy Sącz, Stary Sącz, Nowy Targ, Muszyna, Żywiec, Lubowla, ale także odleglejsze ośrodki, np. Kraków. Zbiór zawiera listy mieszczan i rad miejskich, a także starostów, m.in. z rodu Lubomirskich. Dokumenty dotyczą wzajemnych relacji pomiędzy Nowym Sączem, Sądecczyzną a Spiszem, w tym także starostwem spiskim, miastami spiskimi, głównie Lubowlą, Lewoczą i Kapitułą Spiską. Poruszają zagadnienia gospodarcze, społeczne i polityczne. W związku z realizacją zadania w partnerstwie z Muzeum w Starej Lubowli i Muzeum Regionalnym Spiszu w Spiskiej Nowej Wsi, w wydawnictwie pojawiło się tłumaczenie na język słowacki, a w celu jeszcze szerszego dostępu do publikacji abstrakt w języku angielskim.
Działania realizowane w 2020 r. zostały przygotowane z założeniem prezentacji efektów projektu na stronie internetowej Muzeum. Czwarty etap prac badawczych objął przygotowanie opracowania dokumentacyjnego 82 archiwaliów składającego się ze: wstępu historycznego, spisu poloników wraz z nagłówkami i przypisami historycznymi, przepisanych z rękopisu dokumentów łacińskich i staropolskich oraz tłumaczeń
z łaciny na język polski i z języka polskiego na język słowacki. Całość uzupełnił dołączony materiał fotograficzny pozyskany podczas kwerend prowadzonych w latach wcześniejszych. Dodatkowo została przygotowana wystawa plenerowa promująca projekt. Materiały wybrane do opracowania to głównie dokumenty związane z działalnością administracyjną, gospodarczą oraz militarną. Są to rozliczenia podatkowe ze starostwa spiskiego lub na jego rzecz, szczególnie w aspekcie utrzymania administracji oraz obronności zamków w Lubowli i Podolińcu, stanowiących osłonę południowej granicy Rzeczpospolitej przed zagrożeniem tureckim. Opracowane dokumenty stanowią wartościowy materiał do badań heraldycznych, genealogicznych i sfragistycznych.
W opracowaniu zostały ujęte następujące dokumenty:
Uczestnicy projektu w 2020 r.: koordynator projektu –Beata Wierzbicka; przygotowanie wystawy promującej projekt: Beata Wierzbicka, dr Piotr Wierzbicki, Bartłomiej Czech, mgr Piotr Żarnowski; autorzy: przygotowanie tekstów do tłumaczenia, opracowanie wstępu, przypisów i not katalogowych – dr Piotr Wierzbicki, Beata Wierzbicka; przepisanie tekstów łacińskich i tłumaczenia z języka łacińskiego: mgr Małgorzata Biernacka i dr Katarzyna Gara; przepisanie tekstów staropolskich: dr Piotr Wierzbicki; tłumaczenia na język słowacki wstępu i nagłówków oraz tekstów do wystawy: mgr Miroslav Stevik; korekta w j. polskim i konsultacje językowe: dr Agata Tobiasz; korekta w j. słowackim i konsultacje językowe: mgr Zuzanna Pavlisowa Phd.; konsultanci i recenzenci: dr hab. Ewa Danowska PAU Kraków, mgr Miroslav Stevik i mgr Piotr Żarnowski.
Polonica znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy zaliczają się do polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Zbiór dokumentów i archiwaliów znajdujący się w zasobie tego archiwum stanowi cenne źródło do historii Polski, Sądecczyzny i Spiszu, które wciąż nie jest w pełni przebadane przez historyków, zarówno polskich, jak i słowackich. Działania realizowane w ramach projektu mają na celu zabezpieczenie tej dokumentacji dla przyszłych pokoleń polskich badaczy, którzy będą mogli podjąć w swych pracach nowe wątki polskiej historii,
w tym także regionalnej, dotyczące Sądecczyzny i Spiszu oraz zagranicznej poszerzone o zagadnienia społeczne i gospodarcze.
W wyniku realizacji projektu w latach 2015, 2016 i 2020 powstały trzy opracowania historyczne z opisami katalogowymi, tłumaczeniami z języka łacińskiego na język polski –łącznie 277 dokumentów wraz z dołączonymi do nich zdjęciami archiwaliów, a w 2017 r. wydawnictwo „Wybrane sandecjana w zbiorach Archiwum Państwowego w Lewoczy. Opracowanie ze wstępem naukowym”. W sumie opracowano, przetłumaczono i opatrzono notami katalogowymi 293 dokumenty, z czego 16 (sandecjanów) poddano edycji źródłowej i dodatkowo wraz ze wstępem przetłumaczono na język słowacki i angielski (skróty tekstów), a w 2020 r. 82 nagłówki i opracowanie dokumentacyjne przetłumaczono na język słowacki.
[1]Zob.: B. Wierzbicka, Projekt „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy”, „Zeszyty Sądecko-Spiskie”, t. IX, 2015, s. 145–147; Polonica w Lewoczy, „Almanach Sądecki”, R. 25, Nr 3/4 (96/97), Nowy Sącz 2016, s. 119-121; B. Wierzbicka Projekt „Polonica w zasobach Archiwum Państwowego w Lewoczy” – III etap”, „Zeszyty Sądecko-Spiskie”, t. X, 2017, s. 148.
