W zbiorach Sądeckiego Parku Etnograficznego znajduje się interesujący oleodruk o dość tajemniczo brzmiącym tytule – „Dłoń Wszechmocy” – opisanym na dolnym i bocznym marginesie obrazu, w języku niemieckim (Die Hand der Allmacht), angielskim (The Powerful Hand), francuskim (La Main Puissante) i hiszpańskim (La Mano Poderosa).

Tło obrazu stanowi błękitne niebo z obłokami. W centrum kompozycji znajduje się dłoń wyłaniająca się z obłoku – prawa, odwrócona wnętrzem w stronę obserwatora, z widoczną pojedynczą, podłużną raną pośrodku – co wskazuje, że jest to dłoń Chrystusa. Na każdym palcu dłoni, na „podnóżku” z pasma obłoku, umieszczona jest jedna postać. Na kciuku – Dzieciątko Jezus z błękitnym globem w dłoni, na palcu wskazującym – Matka Boska, na środkowym – św. Józef z gałązką białych lilii, na serdecznym – św. Anna w białym czepcu, na małym palcu – św. Joachim z księgą. Każda z postaci ma wokół głowy żółty kolisty nimb ze swoim imieniem napisanym w języku łacińskim (Sanctus Joachim, Sancta Anna, Sanctus Joseph). Maria opisana jest jako „Mater Dei” (Matka Boża), a Jezus – jako „Salvator Mundi” (Zbawiciel Świata). Po bokach widoczne są wyłaniające się z chmur postacie aniołów ukazanych jako główki dzieci ze skrzydełkami. Niżej, po obu stronach dłoni, znajdują się czterej aniołowie trzymający Arma Christi – narzędzia Męki Pańskiej.

„Dłoń Wszechmocy” to rzadki typ alegorycznego przedstawienia o niejasnym pochodzeniu, być może wywodzący się z kultu św. Anny, św. Rodziny, Męki Pańskiej i Pięciu Ran Chrystusa oraz z różnych wizualnych technik zapamiętywania modlitw i prawd wiary, związanych z misjami franciszkańskimi w Ameryce. Motyw ten pod nazwą La Mano Poderosa (czasem także Las Cinco Personas – Pięć Osób) rozpowszechniony jest zwłaszcza w ludowej pobożności krajów Ameryki Środkowej – głównie Meksyku i Puerto Rico. Pojawia się w tradycyjnym malarstwie religijnym, na oleodrukach, obrazkach dewocyjnych i świecach wotywnych.

Najwcześniejsze znane przykłady wyobrażeń Dłoni Wszechmocy oraz związanych z nim modlitw w Meksyku to początek XIX w., natomiast w Puerto Rico La Mano Poderosa występuje głównie jako rzeźba i pochodzi z XX w. Sama geneza tego wyobrażenia jest jednak dużo starsza i łączy różne alegoryczne motywy ikonograficzne.
Wyobrażenie Ręki Boga pojawia się już w XI-wiecznym Kodeksie Uty – łacińskim ewangeliarzu wykonanym dla ksieni klasztoru w Ratyzbonie na terenie Niemiec. Podobny motyw znaleźć można również na niemieckim drzeworycie z lat 60. XV w. – „Ręka jako Zwierciadło Zbawienia” – gdzie przedstawienie Ręki z cytatami z Ewangelii ma być pomocą w zapamiętywaniu treści ewangelicznych. Interesujące wydaje się także powiązanie motywu Dłoni Wszechmocy z kultem Świętej Rodziny i świętej Anny, matki Maryi. Wedle tradycji krzyżowcy przywieźli z Ziemi Świętej relikwiarz św. Anny w formie dłoni. Do dziś relikwiarz w kształcie ramienia, zawierający kości przypisywane św. Annie znajduje się w Bazylice Św. Pawła za Murami w Rzymie. W Europie po soborze trydenckim odchodzono powoli od kultu Świętej Rodziny rozumianej szeroko, wraz ze świętymi Joachimem i Anną, a nawet innymi krewnymi Marii, koncentrując się na jej rozumieniu jako trzech osób (Maria, Józef i Jezus). W Meksyku natomiast ta dawna tradycja była wciąż żywa, zwłaszcza w kręgach ludowych. Niektórzy uczeni dopatrują się też powiązań między kultem św. Anny a prekolumbijską, aztecką boginią Toci, zwaną „Babcią” – pewne elementy przedchrześcijańskiego kultu mogły zostać przeniesione do nowej religii, zwłaszcza w tradycji ludowej.
Istniały także inne wersje wyobrażenia Dłoni Wszechmocy, w których dłoń wyrastała z kielicha z krwią lub z winem symbolizującym krew Chrystusa. Z kielicha pije siedem jagniąt, które można traktować jako symbole zbawienia otrzymanego dzięki przelanej krwi Chrystusa lub też zbawienia osiąganego poprzez siedem sakramentów. Motyw ten, zaczerpnięty z europejskich miniatur średniowiecznych i występujący w sztuce włoskiej okresu renesansu i baroku, występuje także na wyobrażeniach Mistycznej Winorośli (La Vendimia Mistica), również znanego w Meksyku, gdzie z serca Jezusa wyrasta krzew winny, a jagnięta piją spływającą ku ziemi krew. Co ciekawe, na niektórych wersjach Dłoni Wszechmocy pięć postaci umieszczonych było na winorośli, co może stanowić nawiązanie do Drzewa Jessego – symbolicznego wyobrażenia genealogii Chrystusa.
Jak to się stało, że tak złożona teologiczna alegoria rozpowszechniła się w ludowej sztuce meksykańskiej? Motyw Dłoni Wszechmocy wywodzi się być może z tradycji franciszkańskich misji na tych terenach i z obrazów służących zapamiętywaniu prawd wiary. Zakony żebracze, w tym franciszkanie, bardzo wcześnie pojawiły się na kontynencie amerykańskim w celu ewangelizacji lokalnej ludności. Sztuka religijna była jednym ze sposobów nauczania o prawdach wiary. Istniały także różne techniki służące zapamiętywaniu, w których istotną rolę grała dłoń (pięć palców dłoni służyło m.in. do nauki notacji muzycznej). Warto również zaznaczyć, że motyw dwóch dłoni – św. Franciszka i Chrystusa – pojawia się w herbie franciszkańskim. W związku z tym czasami nawet interpretuje się z rękę z motywu La Mano Poderosa jako dłoń św. Franciszka ze stygmatem. Przedstawienie La Mano Poderosa, łączące w sobie różne motywy teologiczne, mogło więc być pomocne w nauczaniu tubylczej ludności Ameryki Łacińskiej modlitw i prawd wiary przez franciszkańskich misjonarzy.

Bogusława Błażewicz