Zapraszamy do oglądania wystawy poświęconej twórczości Ewy Polak-Trajdos i Mariana Romualda Polaka.

Muzeum Pienińskie
Szlachtowa
ul. Łemkowska 37

Wystawa czynna od 13 grudnia 2019 do 10 marca 2020 r.

EWA POLAK – TRAJDOS (1923 -1979) dr historii sztuki, badaczka sztuki gotyckiej w Małopolsce  i na Spiszu, odkryła dla nauki dorobek dwóch wielkich twórców: rzeźbiarza i malarza Jakuba z Sącza oraz Mistrza Maciejowickiego autora ołtarzy malowanych. Zajmowała się też twórczością plastyczną: malowała obrazy (tematy religijne, pejzaże, martwe natury) i rzeźbiła w glinie, potem wypalanej i glazurowanej lub polichromowanej.

Życiorys Ewy Polak – Trajdos pióra jej syna prof. dr hab. Tadeusza Trajdosa – historyka mediewisty.

Moja śp. Matka dr Ewa Polak – Trajdos urodziła się 2 lutego 1923 r. we Lwowie. Wczesne lata dziecinne (do 1928 r.) upłynęły Jej w pięknym domu rodzinnym pod Wysokim Zamkiem. W latach 1929 – 1931 mieszkała w Wiedniu. Od roku 1931 przeniosła się wraz z rodzicami do Warszawy. Skończyła gimnazjum Sióstr Zmartwychwstanek na Żoliborzu, maturę zdała na tajnych kompletach w 1942 r. Pobrała się z moim ojcem Tadeuszem Trajdosem w 1943 r. i wraz z nim, podchorążym NOW-AK i działaczem Stronnictwa Narodowego, uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim.

W 1945 r. rozpoczęła studia historyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Rok później przeniosła się na studia historii sztuki. Absolutorium uzyskała w 1949 r. W 1950 r. moi rodzice powrócili do Warszawy. W roku 1952, rok po moim urodzeniu, Matka obroniła pracę magisterską w UJ, pisaną pod kierunkiem prof. Wojsława Mole pt. „Wpływ misteriów na europejską sztukę średniowieczną”. Zaproponowano jej asystenturę w UJ, ale trwałe przesiedlenie do Warszawy nie pozwoliło jej skorzystać z tego zatrudnienia. Od 1958 r. Matka uczestniczyła w seminarium doktoranckim polskiej sztuki średniowiecznej, prowadzonym na UW przez prof. Michała Walickiego. W latach 1961 -1965 była stypendystką studium doktoranckiego Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. W 1965 r. obroniła pracę doktorską pt. „Relacje artystyczne Małopolski i Górnych Węgier (Spisza i Słowacji) w XV i na początku XVI wieku”, której promotorem był prof. Michał Walicki. Już na seminarium prof. Walickiego Matka podjęła pionierskie badania nad dziejami sztuki gotyckiej (rzeźby i malarstwa) na obszarze Sądecczyzny, Spisza i przyległych rejonów dawnych Górnych Węgier. Prowadziła rozległe kwerendy archiwalne i terenowe na Słowacji  i Węgrzech, gromadziła dokumentację fotograficzną, utrzymywała żywy kontakt naukowy ze środowiskiem historyków sztuki i historyków w Budapeszcie, Ostrzyhomiu, Bratysławie, Koszycach, Lewoczy i Bardiowie.

Była zdecydowaną zwolenniczką istnienia tzw. „szkoły sądeckiej”, odrębnego zespołu warsztatów artystycznych 2 i 3 ćw. XV w., działających na terenie ziemi sądeckiej i spiskiej, zatrudnianych na Węgrzech i powiązanych z ówczesnym środowiskiem artystycznym Krakowa. W szeregu prac odtworzyła postać i twórczość Jakuba z Sącza, rzeźbiarza i malarza, któremu przypisała m.in. autorstwo ołtarza św. Trójcy w katedrze krakowskiej. W rozprawie analizującej najlepszą epokę plastyki gotyckiej na ziemi sądeckiej, wyodrębniła warsztat anonimowego Mistrza Maciejowickiego, twórcy najpiękniejszych ołtarzy malowanych tego regionu około poł. XV w. Zajmowała się też żywotnością nurtu stwoszowskiego w rzeźbie późnogotyckiej w Małopolsce, na Górnych Węgrzech i w Siedmiogrodzie. Pozostawiła po sobie 26 publikowanych rozpraw naukowych. Pisała też liczne artykuły – reportaże z podróży zagranicznych, inspirowane przeżyciami wywołanymi przez krajobraz i dzieła sztuki. Zostawiła również dwie drukowane nowele i sporo materiałów do powieści historycznych, których przygotować już nie zdążyła.

Wielokrotne pobyty w Krościenku (1955-1956 i 1969-1975) oraz na Zamku Niedzickim (1958-1971), uwrażliwiły Ją na piękno krajobrazu Spisza i Pienin oraz bogactwo spuścizny artystycznej i historycznej tego regionu. Na Zamku Niedzickim miała nawet jakiś czas pracownię rzeźbiarską. Była też zafascynowana przeszłością Rusi Szlachtowskiej. Wracała ciągle do kościoła w Jaworkach, który u schyłku życia obdarowała ikoną św. Filipa Apostoła (teraz w zbiorach Muzeum Pienińskiego). Przyjaźniła się z ówczesnym proboszczem Szlachtowej księdzem Eugeniuszem Regułą. W jej malarstwie i rysunkach przewijają się wątki warszawskie, sądeckie, spiskie. Podejmowała rozmaite gatunki tej sztuki- portret, akt, pejzaż, martwa natura towarzyszyły fascynacji architekturą, szczególnie sakralną. W rzeźbie, głównie ceramicznej, zjawiało się zarówno sacrum, jak też profanum, a często fantazja prowadziła artystkę ku demonologii ludowej. Jej ukochaną, mistyczną „osią kosmiczną” była właśnie kraina nad Dunajcem, od kotliny sądeckiej po grzbiety Pienin i Magury Spiskiej.

Zmarła po długiej, pełnej cierpień chorobie 25 czerwca 1979 r. w wieku 56 lat w pełni sił twórczych.

Prace Ewy Polak -Trajdos

MARIAN ROMUALD POLAK (1887 – 1966) artysta – malarz i grafik (sztycharz), jeden z twórców polskiego znaczka pocztowego

Życiorys Mariana Romualda Polaka pióra jego wnuka prof. dr hab. Tadeusza Trajdosa – historyka mediewisty.

Mój Dziadek urodził się w Jagielnicy (północno-zachodnia rubież historycznego Podola), wówczas w austriackim zaborze w Galicji, w drobno-szlacheckim majątku. Był synem Józefa i Antoniny z Andriasiewiczów (polskiej Ormianki), lata szkolne spędził w Arturówce pod Lwowem, majątku Potockich, w którym jego ojciec Józef był dzierżawcą kontraktowym (dwór, ogród, folwark i 300 morgów upraw). Po maturze podjął studia malarskie w Szkole Stanisława Batowskiego we Lwowie, następnie (ok. 1909 r.) zapisał się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie ze specjalizacją graficzną (u asystenta ASP A. Markowskiego), malarstwa uczył się w pracowni Józefa Mehoffera. W 1911 r. przebywał w Odessie na studiach malarstwa marynistycznego. We Lwowie przeżył lata pierwszej wojny i dramatyczny okres 1918 – 1919. W czasie walki     o miasto i później należał do Ochotniczej Straży Obywatelskiej. We Lwowie, już w  niepodległej Polsce, zawarł związek małżeński, w 1923 r. urodziła się córka – jedynaczka, Ewa. Mieszkali w domu rodzinnym jego żony Janiny na ul. Św. Wojciecha 2a, dotąd stojącym, bardzo blisko Wysokiego Zamku i kopca Unii Lubelskiej. W 1929 r. M.R. Polak jako stypendysta Banku Polskiego, wyjechał na 2 lata z rodziną do Wiednia na studia w zakresie techniki grafiki banknotowej u światowej sławy specjalisty  prof. Ferdynanda Schirnböcka. Dom we Lwowie został sprzedany. Po powrocie, w 1931 r., wraz z rodziną zamieszkał na stałe w Warszawie i został do emerytury zatrudniony jako etatowy pracownik (artysta sztycharz) w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych (PWPW). Wykonywał projekty banknotów, akcji, papierów wartościowych, a szczególnie znaczków Poczty Polskiej; projektował i często sam rytował (staloryty i miedzioryty). Stworzył pracownię grafiki użytkowej PWPW i wykształcił grupę wybitnych uczniów (St. Łukaszewski, B. Brandt, J. Miller, Cz. Słania, E. Konecki, E. Tirdiszek). Jego dziełem są znane filatelistom znakomite znaczki przed- i powojenne (a także niektóre Generalnej Guberni 1939 – 1945) z cyklu krajobrazowego, historycznego, portretowego, a także okolicznościowe i jubileuszowe. Oprócz twórczości graficznej w zakresie pracy zawodowej, całe życie malował: olejem, temperą, ulubioną akwarelą i pastelami. Lubił szkice węglem i piórkiem. Zostawił sporo portretów (głównie rodzinnych) i autoportretów. Chętnie malował pejzaże (z lat 1949-50 – pobytu i plenerów nad Zalewem Rożnowskim w Zbyszycach) i widoki m.in. Warszawy (po 1949 r.) i dzielnicy gdzie mieszkał od 1932 r. – Żoliborza. Podejmował też temat martwej natury, a szczególnie preferował motyw dzbanów z kwiatami. Pozostawił też grafiki artystyczne, wykonywane przed wojną. Znaczna część jego dorobku spłonęła w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r. Część rozproszyła się po rodzinie. Po przejściu na emeryturę w 1959 r. malował do końca życia, choć tracił wzrok z powodu nieleczonej jaskry i katarakty.

Zmarł 19 sierpnia 1966 r., został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

W 2001 r. PWPW nabyła od wnuka M.R. Polaka – Tadeusza Mikołaja Trajdosa obfity zbiór warsztatowych prac graficznych (płyty stalowe i miedziane z różnymi fazami rytów, szkice i rysunki projektowe, próby kolorów, próbne odbitki, wstępne fazy produkcji znaczków i banknotów). Część tych prac była już prezentowana na jubileuszowej wystawie PWPW w Muzeum Narodowym w Warszawie. Całość zakupiona w 2001 r. jest przeznaczona do archiwizacji i eksponowania w Izbie Muzealnej PWPW.

Prace Mariana Romualda Polaka